Tim van Eede (19) heeft een IQ van 145, maar deze zegen lijkt een vloek. Hij zat noodgedwongen thuis, omdat scholen hem liever kwijt dan rijk waren. De klachten stapelen zich daardoor op: depressies, faalangsten en de inwoner van Barneveld is volledig uitgeblust. Uiteindelijk blijkt niet school, maar de natuur zijn uitweg. ,,Je kunt zeggen ‘pas je aan’, maar je zegt ook niet tegen iemand met het downsyndroom om beter zijn best te doen.’’
Als jochie is Tim helemaal gek van Harry Potter. De 5-jarige wil voorgelezen worden, vertelt moeder Liane Horsting (44). ,,Hij wilde eigenlijk naar de film, maar daar vond ik hem iets te jong voor. Het werd het boek en daar las ik hem uit voor. Ik merkte dat de boekenlegger steeds verder lag dan we waren gebleven. Bleek dat Tim stiekem zelf nog verder las. Hij had door dat het niet bij zijn leeftijd hoorde, dus hij probeerde het te verstoppen. Alsof hij zich schaamde, maar hij las het gewoon vlekkeloos voor.’’
Op school krijgt hij te horen dat hij een ander soort leesboekje moet gebruiken, aldus Tim. ,,Je krijgt een boekje waarmee je in twee uur tijd het woordje ‘ik’ moet leren spellen. Dan stond ik na een paar minuten alweer aan het bureau van de juf, wachtend op een nieuwe opdracht. Ze vertelde me om te wachten op de rest. ,,‘Je gaat te snel’, ‘doe gewoon wat je gezegd wordt’, ‘andere kinderen doen het wel goed’ en ‘pas je aan’.”
Diep ongelukkig
Die woorden hebben grote impact op de kleine Tim. ,,Voor de basisschool merkte ik het verschil niet met andere kinderen. Dat werd toen anders. Dan krijg je te horen dat het jouw schuld is als het niet lukt. Jij bent verkeerd en past niet binnen het plaatje van een gemiddeld kind. Je kunt zeggen ‘pas je aan’, maar je zegt ook niet tegen iemand met het downsyndroom om beter zijn best te doen.’’
Hij houdt zich stil, raakt gefrustreerd en zijn moeder ziet de glans uit zijn ogen verdwijnen. ,,Vanaf het moment dat Tim naar school ging, veranderde hij van een zelfverzekerd en lief ventje in een gefrustreerd mannetje met enorme faalangst. Er was een groot gat tussen wat Tim wilde en wat school te bieden had. Op een ochtend vroeg hij aan me: ‘waarom breng je me nog naar school, je weet dat ik daar heel ongelukkig wordt’. Hij zette zijn voeten in de deurpost, ik heb hem echt naar binnen moeten sleuren. Nog steeds word ik emotioneel als ik eraan terugdenk.”
Uitzonderlijk hoogbegaafd
Dat is het moment dat Liane en haar man besluiten Tim thuis te laten. ,,Vanaf 5 jaar heeft een kind leerplicht en kom je in de problemen als je daar niet aan voldoet. Maar ik zag hoe diep ongelukkig hij was en dat brak mijn moederhart. We hebben hem toen laten testen. Niet omdat het van ons moest, maar het systeem eist een stempel en diagnose. Daar kwam een IQ van 145 plus uit: uitzonderlijk hoogbegaafd.’’
Met de diagnose wordt duidelijk dat Tim beter thuis is op een school voor hoogbegaafden. Maar een school vinden die past, is allesbehalve makkelijk. En ook niet in de buurt, zegt Liane. ,,Scholen waren veel te ver weg en vervoerskosten werden niet gedekt. Ook zijn er veel scholen die het niet aandurfden met hem.” Bij elke nieuwe school loopt het weer mis. Uiteindelijk wisselt hij zes keer van school.
Compleet uitgeblust
Zelf zegt Tim dat hij een bore-out had. Bij een bore-out haal je zo weinig voldoening en uitdaging uit je taken of werk, dat je je letterlijk ziek verveelt. Hij krijgt depressieve gedachten en enorme faalangst. Compleet uitgeblust komt hij nauwelijks nog uit zijn bed. Niks wil meer lukken.
Omdat hij nog geen 18 was, wordt het gezin gekoppeld aan verschillende instanties. Liane: ,,Er komen steeds meer partijen aan tafel. Onder andere een leerplichtambtenaar, psychologen en de gemeente. Daarmee voer je vele gesprekken om tot een oplossing te komen. Maar niemand lijkt echt een oplossing te hebben. De mogelijkheden voor maatwerk zijn binnen de Nederlandse wetgeving vaak gericht op te kleine aanpassingen die niet helpen.’’
Enorme strijd
Vandaag zitten Tim en Liane samen thuis achter een kop thee. Honden Luna en Zara dartelen vrolijk rond. Maar het zijn geen makkelijke jaren geweest, vertelt Liane. ,,Het is een enorme strijd geweest en het heeft een grote impact gehad op ons als gezin. Met grote zorgen en hoge kosten. Tegelijk hebben we onze kinderen, Tim heeft een jongere zus en broer die uit hetzelfde hout zijn gesneden, altijd meegegeven dat er meerdere wegen naar Rome leiden. Zij komen er ook wel op hun eigen manier.’’
Tijdens het langdurige thuiszitten is Tim begonnen met bushcraften. Hierbij leer je technieken om te overleven in het wild, waarbij alleen dingen uit de natuur gebruikt worden. Het is een fijne manier om weer in balans te komen, vertelt hij. ,,Als thuiszitter wil iedereen van alles van je. Ik wilde heel graag controle krijgen over mijn eigen leven. En dit is een goede manier.’’
Één met de natuur
Het bushcraften geeft hem daarbij de nodige ontspanning. ,,Als hoogbegaafde heb ik een hoofd dat nooit stilstaat. Dat brengt vaak genoeg ook veel onrust mee. In de natuur zijn is een fijne fysieke tegenhanger. Je gaat terug naar de basis en iedereen is gelijk, dat vind ik er mooi aan.’’ Hij komt graag op de Veluwe, maar is ook twee keer in Zweden geweest voor een expeditie zonder moderne middelen.
Twee weken bracht hij daar door in de diepe bossen. ,,Je hebt niks bij je en draagt zelfgemaakte kleding van dierenhuiden. Ik heb het leer gelooid en in elkaar gezet met een zelfgemaakte naald van bot en pezen als garen.’’ Het overleven in de wildernis is soms best spannend, zegt Tim. ,,Ik at daar verkeerd bereide knollen en werd best wel ziek. Gelukkig weet ik mijzelf dan goed te redden en dat geeft een goed gevoel.’’
Een frisse start
Door het bushcraften kreeg Tim weer nieuwe energie om naar school te gaan. Een paar maanden terug heeft hij het opleidingsjaar aan de Mandeville Academy in Gouda succesvol afgerond.
Zijn moeder vertelt: ,,Mandeville is een internaat voor hoogbegaafde jongeren. En enorm kostbaar. Tim heeft voor een gedeelte een beurs gekregen van een bedrijf en de rest hebben we geleend. We lenen nooit geld voor iets, maar wilden heel graag hem deze kans geven. Hier vond hij voor het eerst daadwerkelijk passend onderwijs en heeft hij diepe vriendschappen ontwikkeld.”
Deze opleiding heeft hem nieuwe energie gegeven om toch te gaan studeren. Hiervoor moet hij eerst wel zijn middelbare schooldiploma halen. En dat is niet makkelijk, want zijn schooltrauma blijft opspelen. Uiteindelijk hoopt hij advocaat te kunnen worden.
Niet uniek
Voor Tim was het belangrijk zijn verhaal te delen. Als thuiszitter is hij niet alleen. Volgens Oudervereniging Balans zijn er 15.000 kinderen, van wie 5500 met een vergelijkbaar profiel. Liane: ,,Tim zijn verhaal is helaas niet uniek. Wij hopen dat dit verhaal helpt om hoogbegaafde kinderen beter te herkennen en te begeleiden. Deze kinderen verdienen ook goed onderwijs en hoeven niet buiten de boot te vallen. Vooral voor de groep met een IQ van 145 of hoger is maatwerk essentieel. Er gaat anders veel potentie verloren en dat is gewoon zonde.’’
Documentaire ‘Door de Bomen’
Tim en zijn verhaal over de keerzijde van extreme intelligentie, zijn vastgelegd in de documentaire Door de Bomen van regisseur Marlies Smeenge.
Smeenge raakte gefascineerd door het feit dat een deel van de groep uitzonderlijk hoogbegaafde mensen thuis komt te zitten, omdat zij zo erg mismatchen met het onderwijssysteem. ,,Ik vond het een heel deprimerende gedachte dat je thuis komt te zitten met je geniale brein, niet in staat om je intelligentie in te zetten in de wereld of maatschappij.”
De documentaire is dinsdag 8 februari te zien bij de NTR in 2doc kort op NPO 2. Bekijk hier de trailer van de documentaire.
** Artikel uit de Gelderlander door Simone Langejan **